خانه / تاریخ موسیقی ایران / پس از اسلام / ورود اسلام
از حمله اعراب به ایران تا صفویه (قرن شانزدهم)
پس از حمله اعراب به ایران در سال 652 پس از میلاد، موسیقی ایرانی دچار رکود بزرگی شد، بخشی به این دلیل که خلفای مسلمان با هر نوع موسیقی مخالف بودند و بخشی نیز به این دلیل که اسناد و کتاب‌های بسیاری در طی نبردهای متعدد نابود و سوزانده شدند. این نشان از آن دارد که چرا تقریباً هیچ مدرکی از شعر و موسیقی ایرانی در دوران باستان باقی نمانده است. قدیمی ترین اسناد مرتبط با موسیقی به دو قرن پس از اسلامی شدن ایران باز می گردد.
اما موسیقی همیشه جزئی جدایی ناپذیر از زندگی بشر بوده است. و به این ترتیب مخفیانه در میان کسانی که با وجود فشار و شرایط سخت آن را گرامی و دوست می داشتند، رشد کرد.
ممنوعیت نواختن آلات موسیقی که توسط خلفا و حاکمان اسلامی در دوره های مختلف مقرر شده بود، احتمالاً عامل مهمی در توسعه آواز به عنوان ابزاری برای نواختن و ترکیب موسیقی بوده است.
جالب اینجاست که آواز با استفاده از صدای انسان هنگام اجرای مراسم مذهبی موسیقایی مانند تعزیه 1 و مداحی در میان پیروان دین محبوبیت و اهمیت بیشتری پیدا کرد و بدین ترتیب توجه بیشتری به شعر کلاسیک فارسی جلب شد.
همچنین زمانی بود که موسیقی جایگاه خود را پیدا می کرد و مقامات مجبور می شدند حتی برخلاف میل خود به آن اذعان کنند. رساله های مختلف موسیقی که توسط موسیقیدانان و دانشمندانی چون فارابی، ابن سینا، اورموی، مراغه ای، ابوالفرج اصفهانی و دیگران نوشته شده است، مؤید این ادعاست.
در دوران حکومت عباسیان 2 ، به ویژه در زمان حکومت هارون الرشید و پسرانش در قرن هشتم، موسیقی بار دیگر رونق گرفت و موسیقی دانان مورد حمایت و ترویج قرار گرفتند.
«بارزترین ویژگی موسیقی آن دوره یکنواختی و تزئینات شاداب است.»
جهان عرب قبل از طلوع اسلام تحت تأثیر موسیقی ایرانی قرار گرفته بود. اما از نظر ساز، این دو نوع موسیقی واقعاً در زمان سلطنت عباسیان با هم آمیخته شدند. نوازندگان ایرانی در دربار عباسی تأثیر زیادی بر موسیقی عرب گذاشتند و استفاده از سازهای ایرانی و اصطلاحات و اصطلاحات موسیقی ایرانی را ترویج کردند. (نگاهی به موسیقی ایرانی، ساسان سپنتا)
رودکی، نابغه و موسیقی دان بزرگ به معنای واقعی کلمه، در زمان حکومت سامانیان می زیست (Sâmâniân: 819 – 999). او همچنین آواز می خواند و چنگ و عود می نواخت.
یکی دیگر از نوازندگان مشهور آن دوره فارابی صاحب کتاب بزرگ موسیقی (کتاب موسیقی الکبیر) است.پس از فارابی، ابن سینا قراردادهایی در مورد موسیقی نوشت که تأثیر زیادی بر موسیقی ایرانی و حتی غربی گذاشت.در زمان تیموریان، عهدنامه های صفی الدین اورموی و شاگردش قطب الدین شیرازی از آثار مهم موسیقی به شمار می رفت.
عبدالقادر مراغه ای را می توان آخرین نظریه پرداز موسیقی پیش از قاجار دانست. کتاب های او در زمینه موسیقی تأثیر زیادی بر موسیقی ایرانی گذاشته است. اعتقاد بر این است که حتی روند فعلی موسیقی در ترکیه از دستاورد موسیقی در زمان عبدالغادر است. حتی در حال حاضر هنوز نوازندگانی هستند که همچنان از دستاوردهای او بهره می برند و آنها را در موسیقی خود گنجانده اند.
1- تعزیه : اصطلاحی است که برای نمایش شور شیعی که در ایران اجرا می شود. این تنها شکل درام جدی است که در جهان اسلام شکل گرفته است، به استثنای تئاتر معاصر که در اواسط قرن نوزدهم به کشورهای اسلامی معرفی شد. رجوع کنید به: تعزیه، دایره المعارف ایرانیکا: http://www.iranicaonline.org/articles/tazia
2- سومین سلسله خلفا که پس از سرنگونی خلفای اموی در دمشق پایتخت خود را در بغداد بنا کردند. رجوع کنید به: «خلافت عباسی»، دایره المعارف ایرانیکا: http://www.iranicaonline.org/articles/abbasid-caliphate